İnsan odaklı tasarım ve geliştirmede nelere dikkat edilmeli?

Hızla değişen dijital dünyada dönüşümün artan temposu nedeniyle bazı değerlere gereken önemin verilmesi için ekstra çaba sarf edilmesi gerekiyor. Yöneticiler tarafından ekiplerin dijital çözümler geliştirirken etiğe uygun, kapsayıcı ve erişilebilir tasarım yapmasını sağlayacak bir çerçeve sunması büyük önem taşıyor.

Modern yaşamda dijital deneyimlerin önceliği nedeniyle hızlı bir değişim yaşanıyor. Yenilikler çoğu durumda olumlu değişikliklerin gerçekleşmesini sağlasa da dönüşümün artan hızı nedeniyle bazen çözülmesi gereken zorluklar da karşımıza çıkabiliyor.

Olumlu değişime öncülük etmek

Hangi sektörde olursa olsun kurumlar rekabette rakiplerinin önünde kalmak için yoğun çaba sarf ediyor. Tasarım ekiplerinin üzerindeki zaman baskısı kimi zaman tasarımı kullanacak insanların yeterince hesaba katılmamasına yol açabiliyor. Yenilik yaparken etik kurallara uygun, erişilebilir ve kapsayıcı bir şekilde ilerlemek ve insanı merkeze almak büyük önem taşıyor. İşletmelerin teknolojiyi mümkün olan en fazla sayıda insanı memnun edecek biçimde değerlendirmeleri gerekiyor. Kapsayıcı tasarımı benimseyen işletmeler büyüme potansiyellerini artırıyor. 

Büyük teknoloji şirketleri özellikle son iki yılda önemli riskler alarak büyük dil modellerini, insan benzeri sohbet robotlarını ve diğer gelişmiş yapay zekâ araçlarını hızla geliştirip dağıtmak için büyük miktarlarda para ve kaynak harcadı. Araştırmacılar, teknoloji uzmanları ve pek çok devletin düzenleyici kurumları, şirketlere yapay zekâyı etik ve daha sorumlu bir şekilde geliştirmeleri konusunda baskı yapıyor. Bu nedenle Gemini’nin geliştiricisi Google, CoPilot’un geliştiricisi Microsoft, ChatGPT’nin geliştiricisi OpenAI ve Claude 3’ün geliştiricisi Anthropic, etik yapay zekâ gelişimi için standartları belirleyen Frontier Model Forum'u kurdu. Bu son derece olumlu bir adım olsa da etik yönergelere ihtiyaç duyan tek alan yapay zekâ değil; benzer eylemlerin tasarım alanında da değerlendirilmesi gerekiyor.

Tasarımda insanı odağa almak

İnsan odaklı etik tasarım için ekiplerin kendilerine şu soruyu sorması gerekiyor: “Bunun tasarlanan deneyim aracılığıyla toplum ve bireyler üzerinde nasıl bir etki yaratmasını istiyoruz?”. Bu sorunun yanıtlarının etik ve kapsayıcı tasarımı birleştirmek için başlangıç noktası oluşturması gerekiyor. Etik sonuçları en baştan ele almak sürecin daha sağlıklı işlemesini sağlıyor. Bu noktada yöneticilerin, projenin başlangıç aşamasında tüm ekibi belli bir etik temel etrafında toplaması büyük önem taşıyor. Bu etik temel beş alt başlıktan oluşuyor:

Kasıtlılık: Çözülmesi gereken sorunu belirlemek ve bu doğrultuda en iyi senaryoyu tasarlamak, ekipler için yol haritasının oluşmasına katkıda bulunuyor. Ek olarak bu haritanın kısa ve proje kapsamı dahilinde kalarak karmaşıklıktan uzak olması daha kolay benimsenmesini sağlıyor.

Eşitlik: Çözümü tasarlarken ve son kullanıcılardan geri bildirim alırken her iki tarafın da deneyimden orantılı olarak yararlanması gerekiyor. Taraflardan birine yoğunlaşıldığında geride kalan tarafın deneyimi olumsuz etkileniyor.

Gizlilik: Kullanıcıların özel bilgilerinin nasıl kullanıldığı ve paylaşıldığı konusunda kontrol sahibi olması ve bilinçli kararlar verebilmesi kritik önem taşıyor. Kişisel verilerin kullanımına ilişkin kontrolün tamamen kullanıcılarda olması gerekiyor.

Sürdürülebilirlik: İşletmelerin kullanıcılar için gerçek bir sorunu sürdürülebilir bir biçimde çözüme kavuşturmasını sağlamak, sosyal ve ekonomik sürdürülebilirliği de içeriyor. Beraberinde söz konusu çözümün iş veya müşteri tarafında kaynak israfına neden olmaması da sürdürülebilirlik noktasında katkı sağlıyor.

Şeffaflık: Etik tasarımda çözüme katılım şeffaf olduğu için kullanıcılar daha bilinçli kararlar verebiliyor. Bu yaklaşımda kullanıcılar, seçim yapmak zorunda kalmadan önce eylemlerinin deneyimlerini nasıl etkileyeceğini tam olarak bilme imkânı kazanıyor.

Kapsayıcılık ve erişilebilirlik

Etik bir temel oluşturulduktan sonra ekibin iş birliği yapabilmesi ve mümkün olduğunca geniş bir yelpazede erişilebilir ve kapsayıcı bir kullanıcı deneyimi yaratabilmesi için önyargılarla mücadele edilmesi gerekiyor. Önyargıların tasarım sürecine veya çözüme zarar vermemeleri için zamanında tespit edilmeleri çözüm noktasında en önemli adımlar arasında yer alıyor.

Birçok farklı demografik gruptan oluşan dengeli bir ekip kurmak ve dezavantajlı grupların kaynaklara ve fırsatlara erişimini engelleyecek sebepleri ortadan kaldırmak da insan odaklı bir tasarım için büyük önem taşıyor. Bu noktada her ekip üyesinin kendisine değer verildiğini bilerek bakış açılarını rahatça ifade edebilmesi gerekiyor. 

İş dünyasında empati, başka bir kişinin deneyimini onun bakış açısından anlama yeteneğini ifade ediyor. Tasarım ekibinin tüm paydaşlara fayda sağlayacak çözümler geliştirebilmesi için empati yeteneğini geliştirilmesi en kritik beceriler arasında yer alıyor.

Herkes için kolay ulaşılabilir bir deneyim sunmak, yanıltıcı olmayan bir kullanıcı arayüzü oluşturmak ve içerikleri gizlememek erişilebilirliğe de yardımcı oluyor. Böylece hemen herkes eşit imkânlardan rahatça faydalanma fırsatı yakalayabiliyor. 

Son olarak geliştirilen tasarımın ya da çözümün toplum üzerindeki potansiyel etkilerini değerlendirmek gerekiyor. Neyin yanlış gidebileceğini ve çözümün toplumsal maliyetini kapsamlı bir biçimde ele almak insan odaklı yaklaşımın temelini oluşturuyor.